Kiểm soát quyền lực và phòng chống tham nhũng, tiêu cực trong xây dựng pháp luật là những yếu tố quan trọng trong việc duy trì sự công bằng, minh bạch và hiệu quả trong hệ thống pháp lý. Cả hai đều hướng đến việc ngăn ngừa và xử lý các hành vi sai phạm, đảm bảo rằng quyền lực không bị lạm dụng và hệ thống pháp luật được xây dựng và thực thi một cách công bằng.

Kiểm soát quyền lực là quá trình đảm bảo rằng các cơ quan, tổ chức và cá nhân có quyền lực không lạm dụng quyền của mình trong quá trình xây dựng, ban hành và thực thi pháp luật. Kiểm soát quyền lực có thể thực hiện thông qua các cơ chế như:

- Phân chia quyền lực: Các cơ quan nhà nước (lập pháp, hành pháp và tư pháp) được phân chia rõ ràng để mỗi cơ quan có vai trò giám sát lẫn nhau, tránh tình trạng một cơ quan nắm giữ quá nhiều quyền lực.

- Giám sát công khai và minh bạch: Tạo ra các cơ chế giám sát từ công chúng, báo chí, các tổ chức dân sự, các chuyên gia để đảm bảo rằng quá trình xây dựng pháp luật được thực hiện một cách minh bạch, đúng đắn.

- Các quy trình kiểm tra và thẩm định: Trước khi ban hành, các dự thảo luật phải được kiểm tra và thẩm định kỹ lưỡng, bao gồm cả việc tham khảo ý kiến của các bên liên quan, chuyên gia và người dân.

Phòng chống tham nhũng và tiêu cực trong xây dựng pháp luật nhằm ngăn ngừa các hành vi lạm dụng quyền lực, tiêu cực trong việc soạn thảo, thông qua, hoặc thực thi các quy định pháp lý. Điều này có thể được thực hiện qua các biện pháp như:

- Minh bạch trong quy trình xây dựng pháp luật: Công khai các dự thảo luật và quy trình thảo luận, tiếp nhận ý kiến đóng góp từ các bên liên quan, bao gồm cả người dân, chuyên gia và tổ chức xã hội. Điều này giúp hạn chế sự thao túng và lạm dụng quyền lực.

- Giám sát độc lập: Cần có các tổ chức độc lập, như các cơ quan thanh tra, kiểm toán, các tổ chức dân sự giám sát các hoạt động xây dựng pháp luật để phát hiện và xử lý kịp thời các hành vi tham nhũng, tiêu cực.

- Bảo vệ quyền lợi của người dân và tổ chức: Tạo ra các cơ chế bảo vệ quyền lợi hợp pháp của người dân và tổ chức khi họ tham gia vào quá trình xây dựng pháp luật, đồng thời tạo ra các kênh tố cáo để người dân có thể phản ánh các hành vi sai trái.

Các hành vi tham nhũng trong công tác xây dựng pháp luật, gồm: 

(1) Cố ý chủ trì ban hành hoặc tham mưu ban hành văn bản quy phạm pháp luật có nội dung thể hiện lợi ích nhóm, cục bộ; cố ý trì hoãn việc đình chỉ, bãi bỏ, thay thế, sửa đổi, bổ sung, ban hành mới văn bản quy phạm pháp luật vì mục đích lợi ích nhóm, cục bộ;

 (2) Nhận tiền, tài sản, lợi ích vật chất hoặc các lợi ích khác dưới mọi hình thức để ban hành hoặc tác động đến cơ quan, tổ chức, người có thẩm quyền trong công tác xây dựng pháp luật nhằm ban hành văn bản quy phạm pháp luật có nội dung thể hiện lợi ích nhóm, cục bộ;

 (3) Đưa hối lộ, môi giới hối lộ cho người có thẩm quyền trong công tác xây dựng pháp luật; 

(4) Lợi dụng chức vụ, quyền hạn được giao trong công tác xây dựng pháp luật để định hướng truyền thông không bảo đảm khách quan và không đúng sự thật về nội dung chính sách trong công tác xây dựng pháp luật vì vụ lợi; 

(5) Lạm quyền, câu kết với doanh nghiệp, tổ chức, cá nhân khác để trục lợi trong công tác xây dựng pháp luật.

Các hành vi tiêu cực trong công tác xây dựng pháp luật, gồm:

(1) Cố ý không chấp hành nguyên tắc, thẩm quyền, trình tự, thủ tục trong công tác xây dựng pháp luật hoặc cố ý che giấu, báo cáo không trung thực với cơ quan có thẩm quyền về tình hình thực tiễn, về nội dung ý kiến góp ý của cơ quan, tổ chức, cá nhân hoặc cố ý đưa những nội dung mới vào dự thảo văn bản khác với những chính sách hoặc nội dung đã được cấp có thẩm quyền thông qua mà không báo cáo cấp lãnh đạo có thẩm quyền; 

(2) Thiếu trách nhiệm, buông lỏng lãnh đạo, quản lý trong công tác xây dựng pháp luật; bao che, cố ý không báo cáo, không xử lý các hành vi tham nhũng, tiêu cực, lợi ích nhóm, cục bộ trong cơ quan, tổ chức, địa phương do mình trực tiếp quản lý trong công tác xây dựng pháp luật; 

(3) Sử dụng trái quy định tài chính, tài sản công, tài sản của tổ chức, doanh nghiệp, cá nhân đóng góp, tài trợ, viện trợ trong công tác xây dựng pháp luật; 

(4) Móc nối, câu kết với các thế lực thù địch, phản động và các phần tử cơ hội, bất mãn chính trị nhằm tuyên truyền tư tưởng, quan điểm trái với chủ trương, quy định của Đảng trong công tác xây dựng pháp luật; thu thập, chuyển giao cho nước ngoài hoặc tổ chức, cá nhân khác trái quy định của pháp luật các thông tin, tài liệu liên quan đến công tác xây dựng pháp luật; lợi dụng việc phản ánh, góp ý kiến, phản biện xã hội trong công tác xây dựng pháp luật để chống phá Đảng và Nhà nước…

Việc kiểm soát quyền lực và phòng chống tham nhũng, tiêu cực trong xây dựng pháp luật là nền tảng quan trọng để đảm bảo rằng hệ thống pháp luật hoạt động hiệu quả, công bằng và đáp ứng được nguyện vọng của xã hội.
Tổ chức, cá nhân có hành vi vi phạm, tham nhũng, tiêu cực, lợi ích nhóm, cục bộ trong công tác xây dựng pháp luật phải bị xử lý nghiêm minh theo quy định của Đảng, pháp luật của Nhà nước và quy định của cơ quan, tổ chức, đơn vị. Các hình thức xử lý có thể bao gồm: cảnh cáo, khiển trách, đình chỉ công tác, kỷ luật hành chính, truy cứu trách nhiệm hình sự hoặc xử phạt hành chính, tùy vào mức độ và tính chất của vi phạm. Việc xử lý nghiêm khắc các hành vi vi phạm giúp duy trì sự công bằng, minh bạch trong hệ thống pháp luật và nâng cao niềm tin của người dân vào các cơ quan nhà nước.